Jednym z kluczowych pojęć w naukach związanych z finansami i rachunkowością jest budżet. Ta dla wielu tajemnicza, choć często używana nazwa, oznacza nic innego, jak plan przychodów (wpływów) i wydatków. Budżet może dotyczyć różnych zasobów, np. czasu, wody, a także środków, które są przeznaczone na określone działania. Najczęściej słyszymy o budżecie państwa, gminy czy budżecie domowym. Zakres budżetu może być bardzo różny – od budżetu domowego, przez budżet przedsiębiorstwa aż do budżetu państwa czy związku państw np. budżet Unii Europejskiej. Budżety różnią się od siebie nie tylko skalą, ale też przeznaczeniem i rolą.
Role budżetu
Budżet może pełnić wiele ról. Jedną z nich jest rola prognozy. Wtedy może wykazać nadwyżkę przychodów nad wydatkami, może być zrównoważony (bilansować się) albo wykazywać deficyt.
Bardzo ważny jest budżet pełniący rolę planu. Najczęściej budowany jest w oparciu o dane, które mówią o wykonaniu budżetu w poprzednim roku. Wtedy dopasowuje się wzajemnie sumę wydatków i przychodów, aby uzyskać określony wynik docelowy (np. zysk docelowy). Ciekawą metodą budowania budżetu jest zero budżetowania. Tu nie bierze się pod uwagę danych z poprzedniego budżetu. Po kolei dodaje się poszczególne zadania i pozycje wydatków, podając jednocześnie źródła ich finansowania. Niektóre przedsiębiorstwa robią budżet podwójny, który składa się z budżetu kapitałowego i budżetu operacyjnego.
Budżet kapitałowy dotyczy środków trwałych. Natomiast budżet operacyjny to informacje o zadaniach, które mają być sfinansowane oraz o koordynacji i harmonogramie przychodów i wydatków umożliwiającej realizację planu.
Budżet sztywny to rozwiązanie dla przedsiębiorstw, które mają niskie koszty zmienne, bowiem ten budżet nie uwzględnia wahań poziomu aktywności gospodarczej przedsiębiorstwa. W innych przypadkach zdecydowanie lepszy jest budżet elastyczny.
Bardzo ważnym elementem systemu finansów publicznych jest budżet państwa. Wynika to z kilka czynników. W tym budżecie gromadzi się i dzieli największą ilość środków. Dodatkowo że władze centralne są dominującym podmiotem systemu politycznego, gospodarczego i społecznego kraju
W budżecie państwa muszą się znaleźć wszelkie odniesienia do zaspokajania podstawowych potrzeb obywateli. Dokonuje on też przekazywania środków na rzecz innych elementów systemu finansów publicznych, zwłaszcza budżetów samorządowych oraz funduszy ubezpieczeń społecznych. Budżet państwa odgrywa też rolę międzynarodową, m.in. jako źródło pożyczek dla innych państw.
Ten plan finansowy państwa gromadzi środki pieniężne na realizację funkcji państwa. Budżet państwa jest przyjmowany przez sejm jako ustawa. Przepisy bardzo szczegółowo określa, kto i kiedy przyjmuje budżet. Określone są też działania, gdy budżet nie zostanie przyjęty w terminie. Po przyjęciu ustawy budżetowej przez sejm, jej realizacją zajmuje się rząd. W budżecie są szczegółowo określone cele i zadania, które będą za pomocą budżetu realizowane.
